Mamlakatimizda sud-huquq tizimini yana-da takomillashtirish hamda sohada amalga oshirilayotgan islohotlar

Qonun ustuvorligini ta’minlash, inson huquq va manfaatlarini ishonchli himoya qilishga qaratilgan davlat hokimiyatining mustaqil tarmog‘i bo‘lgan sud-huquq tizimini bosqichma-bosqich demokratlashtirish va erkinlashtirish huquqiy davlatni shakllantirish va modernizatsiya qilish bo‘yicha mamlakatimizda amalga oshirilayotgan izchil islohotlarning ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.Sud-huquq sohasini yana-da demokratlashtirish, Konstitutsiya ustuvorligi, qonun oldida tenglik, insonparvarlik, adolatlilik, sud hokimiyatining mustaqilligini ta’minlash, sud jarayonida tortishuv tamoyillarini tatbiq etish, aholining odil sudlovga bo‘lgan ishonchini oshirish, “Xabeas korpus” institutini kengaytirish, tergov ustidan sud nazoratini kuchaytirish bo‘yicha amalga oshirib kelinayotgan chora-tadbirlar aynan “Inson qadri uchun” g‘oyasini amalga oshirishga qaratilgan.

Davlatimiz rahbarining 2016-yil 21-oktyabrdagi “Sud-huquq tizimini yana-da isloh qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 4850-sonli Farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, jinoyat, jinoyat protsessual, fuqarolik protsessual va xo‘jalik protsessual kodekslariga o‘zgartirishlar kiritish va yangilash belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Sudyalarni tanlash va lavozimlarga tavsiya etish bo‘yicha oliy malaka komissiyasi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi, Oliy xo‘jalik sudi, Bosh prokuraturasi va Adliya vazirligining sudyalik lavozimiga birinchi marotaba besh yil muddatga va keyin o‘n yil muddatga, shundan so‘ng muddatsiz davrga tayinlash (saylash)ni nazarda tutuvchi taklifi ma’qullandi.

Inson huquqlari va erkinliklariga oid aniq normalar soni uch barobardan ziyod ko‘paydi. Fuqarolarning shaxsiy huquqlari keng ko‘lamli masalalarni qamrab olgan normalar bilan yana-da mustahkamlandi. Sud-huquq islohotlarining amaldagi bosqichda ayni vaqtga qadar, jumladan, sudlar jinoyat ishini qo‘zg‘atish huquqiga ega subyektlar doirasidan chiqarildi. “Xabeas korpus” instituti kengaytirilib, ayblanuvchini lavozimidan chetlashtirish, shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish haqidagi iltimosnomalarni ko‘rib chiqish sudlar vakolatiga o‘tkazildi. Sud majlisi jarayonida ayblov xulosasi sud emas, prokuror tomonidan o‘qib eshittirilishi belgilandi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-yanvardagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida sud-huquq sohasida belgilangan vazifalarni izchil amalga oshirish, fuqarolarning odil sudlovga erishish darajasini yuksaltirish, ishlarni sudda ko‘rish sifatini oshirish hamda xolis, adolatli va qonuniy sud qarorlarini qabul qilish uchun taraflarning tengligi va tortishuvchanligini amalda ta’minlash mexanizmlarini kengaytirish maqsadida 2020-yil 24-iyulda “Sudlar faoliyatini yana-da takomillashtirish va odil sudlov samaradorligini oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 6034-sonli farmoni qabul qilindi. Mazkur Farmonga asosan 2021-yil 1-yanvardan boshlab viloyat va unga tenglashtirilgan fuqarolik ishlari bo‘yicha, jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar va iqtisodiy sudlar negizida sudyalarning qat’iy ixtisoslashuvini saqlab qolgan va sud ishlarini yuritish turlari bo‘yicha alohida sudlov hay’atlarini tashkil etgan holda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar umumyurisdiksiya sudlari tashkil etildi. Bu esa o‘z navbatida fuqarolarning ortiqcha sarsongarchiligini oldini olish bilan bir qatorda, sudyalar ish xajmining kamayishi va ular tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning adolatli bo‘lishini ta’minlaydi.

Sudda taraflarning tortishuvlik tamoyilini amalda ta’minlash va sudlarda ishlarni ko‘rib chiqishda to‘sqinlik qiluvchi omillarni aniqlash va bartaraf etish uchun jinoyat ishlari bo‘yicha sudda ishlarni tayinlashda dastlabki eshituv instituti joriy qilinishi belgilandi. Sudlarda ishlarni qayta ko‘rishda bir-birini takrorlovchi bosqichlarni bekor qilish maqsadida ishlarni nazorat tartibida ko‘rish bekor qilinib, bu bilan ishlarning uzoq vaqt va qayta-qayta ko‘rilishining oldini olindi. Sudda prokurorning ishtirok etish tartibi belgilanib, agar sud majlisida ishtirok etayotgan prokuror ayblovdan voz kechgan taqdirda, reabilitatsiya asoslariga ko‘ra jinoyat ishi tugatilishi, taraflarning murojaati mavjud bo‘lsagina suddan ishni o‘rganish uchun chaqirib olishi, fuqarolik va iqtisodiy ishlarda prokurorning o‘z tashabbusi bilan ishtirok etishi chegaralandi. Ushbu Farmon orqali sudya va sud xodimlarining moddiy ta’minoti 2021-yil 1-yanvardan boshlab to‘liq davlat byudjeti hisobiga o‘tib, ish haqi oshirilishi belgilandi.

Zero, chinakam adolatli sud tizimini shakllantirish va adolatli sud qarorlari qabul qilinishiga erishish orqaligina xalqning, shu jumladan, tadbirkorlarning sud tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash, suddan, pirovardida esa davlatdan rozi bo‘lishiga erishish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat, fuqarolik jamiyati barpo etish, qonun va adolat ustuvorligini ta’minlash mumkinligi hech kimga sir emas.

Bog‘ot tumanlararo iqtisodiy sud raisi                                                   A.Turaqulov

Bog‘ot tumanlararo iqtisodiy Sudi sudyasi                                            E.Rozumbetov